O
książce
Wstęp
Recenzje
Fragmenty
Ilustracje
Zamówienia
Powrót
do str.gł.
|
ośmiornica – (Octopus <gr., łac. – ośmionożny>)
przedstawiciel rzędu głowonogów (mięczak). Wraz z kałamarnicami są
najinteligentniejszymi istotami spośród bezkręgowców – posiadają
zdumiewającą wyobraźnię przestrzenną, zdolność uczenia się przez
obserwację, działań planowanych oraz zabawy. Jej widok wywołuje w
człowieku paradoksalne uczucie bliskości złączonej z przerażeniem ze
względu na niby-ludzką głowę osadzoną na ośmiu wężokształtnych (dzięki
przyssawkom niezwykle chwytnych) ramionach, a co za tym idzie –
jednocześnie pociąga nas i zaciekawia, oraz brzydzi i odpycha. Jej
wyobrażenia znajdujemy zarówno w ornamentalnej sztuce Celtów, jak i
Kreteńczyków, ludów Polinezji i Indii; ze względu na swe zwijające się
macki, pozostaje w symbolicznym związku z › pająkiem i › spiralą; jako
mieszkanka mórz, która przed wrogami kryje się w chmurze ciemnego płynu,
być może symbolizuje siły podziemne. Osiem ramion ośmiornicy symbolizuje
dla Hindusów osiem elementów praktykowania jogi, czyli
ashta-anga-yogi, które składają się na drogę zalecaną w
Joga-sutrze przez Patańdżalego – osiem ramion, które splata się w
jedność. Ośmiornica o ciele wiotkim i plastycznym to również symbol
naszej przyrodzonej zdolności adaptacyjnej, potencjału zmian. Była –
zapewne przez podobieństwo do promieniejącej tarczy – w niektórych
dawnych kultach ważnym symbolem solarnym. Zastanawia obecność wielu
postaci w mitologii gr. będących głowami o wężowych włosach (co mogło
być antropomorfizacją <i racjonalizacją> postaci ośmiornicy) – np.
Gorgona › Meduza – i ich magicznych mocach (› gorgoneion); mityczna
Hydra wydaje się również niepokojąco do ośmiornicy podobna (atrybut
wężowości pozostaje zachowany – mnogie ramiona-szyje wyposażone są co
prawda w paszcze, jednak można wyłożyć to jako wyraz chwytności; imię
wskazujące na wodne pochodzenie). Kanaloa, bóg-stwórca w mitologii
hawajskiej, a jednocześnie bóg świata podziemnego i magii, ma postać
ośmiornicy. Również wyobrażenia wielorękich bogów (np. Indii – strażnicy
dharmy – dzierżący rozmaite groźne narzędzia ale i naczynie z wodą
życia), czy olbrzymów (gr. Hekatonchejrowie) mogły powstać pod wpływem
jej postaci. Interesująca jest zbieżność wielu elementów kształtu
ośmiornicy z kojarzonym z mocami diabelskimi kozłem – skręcone ramiona
przypominające rogi oraz niezwykle sugestywne podobieństwo budzących
grozę oczu o identycznych, poziomych szczelinach źrenic. Główny pra-bóg
otchłani i Ziemi w mitologii H.P. Lovecrafta, Cthulhu, ma postać
ośmiornicy o pewnych ludzkich cechach.* › osiem, › potwór.
piekło – (gr. kolasi, łac. abyssus, hebr. szeol,
gehinom) – wedle mitologii wielu religii – miejsce kary za
przewiny popełnione na ziemi, przeciwieństwo raju niebieskiego. Piekła
mają rozmaity kształt, cechy i wymiar czasowy, na jaki skazuje się
dusze. Wg wierzeń chrześcijańskich, skazani na męki piekielne, będą się
piec w ogniu przez całą wieczność. W Biblii szeol to miejsce zapomnienia
i milczenia, gdzie dusze przebywają w nieświadomości istnienia Boga, w
stanie podobnym do snu. Różne teologie rozmaicie (mniej i bardziej
dosłownie) wykładają istotę udręki piekielnej – również w sensie
symbolicznym – że rozłąka z Bogiem i niemożność dosięgnięcia go, jest
dla potępionych równie dotkliwa i paląca, jak płomienie. Instytucją
pośrednią między piekłem i rajem jest › czyściec. W buddyjskim piekle (naraka)
czas kary jest ograniczony.* › gehenna, › niebo.
pokłon – (łac. salutatio, hebr. kida) symboliczne
oddanie czci osobie starszej rangą we wspólnocie ludzkiej (klanie,
plemieniu, księstwie feudalnym, czy królestwie), świętym przodkom, ›
totemom plemiennym, › fetyszom, bóstwu, bądź jego wyobrażeniu.
Prawdopodobnie pochylenie głowy było symbolicznym gestem poddania i
ufności, oddaniem życia w ręce przyjmującego hołd – poprzez wystawienie
wrażliwej na śmiertelny cios szyi. W rozwiniętych społeczeństwach
powstały całe skodyfikowane systemy oddawania pokłonów – obowiązujące
wobec osób tego samego stanu i wyższych (zasługami lub urodzeniem) –
związane z dystrybucją zaszczytów, godności, uprawnień do przywilejów
itd. – od delikatnego ruchu głowy, po dramatyczne wybijanie pokłonów na
kolanach. Przystępujący do prawosławnej wspólnoty (heretyckich)
bezpopowców winni codziennie (w czasie 40-dniowego postu
oczyszczającego) oddawać cześć Panu poprzez 1.000 pokłonów (600 do
połowy, a 400 do ziemi). W tradycji hinduistycznej, ceremonii powitania
Słońca o świcie (Surja namaskara), wykonuje się serię asan,
pośród których poczesne miejsce zajmują również głębokie p. Częstą
praktyką części buddystów jest coranne wykonywanie przynajmniej
kilkudziesięciu p. Muzułmanie są obowiązani oddać codziennie pokłony w
kierunku Mekki. W społeczeństwach pierwotnych obserwowano formę pokłonu,
wyrażającą podporządkowanie zwierzchnikowi poprzez zachowania będące
pozostałością rytuałów naszych zwierzęcych przodków – przez pochylenie i
wystawienie nań (często obnażonych) pośladków, co – zwłaszcza w
wykonaniu kobiet – ma charakter gestu podległości seksualnej.* ›
klękanie.
raj – (łac. paradisus, hebr. eden) przede wszystkim
– wedle Genesis - ogród, w którym Bóg umieścił pierwszych ludzi, i z
którego – po upadku – zostali wygnani. Mityczna kraina wiecznej
szczęśliwości, która przez nierozwagę została dla ludzkości stracona. W
rozmaitych religiach - różne koncepcje spełnienia, symboliczna projekcja
wyobrażeń nt. żywota idealnego. W nacechowanym duchowo raju
chrześcijańskim zbawieni współuczestniczą w chwale Pana, oraz (wespół z
aniołami i świętymi) wysławiają ją w nieustających hymnach. W
ukształtowanym w dużej mierze przez wrażliwość sensualną raju
muzułmańskim - zmysłowe hurysy są nieustannie spragnione zaspokajać
pragnienia swych mężczyzn - którzy wskutek pobożnego żywota dostąpili
wejście do ogrodu.* ›› Adam, Ewa, Lilith, zbawienie.
|